Ontspannen, hoe doe je dat (als je stress hebt)? Met deze tips ga je je rustiger voelen.

‘Ontspan nu eens een keer’. Het is zo gemakkelijk gezegd, en we zeggen het ongetwijfeld allemaal wel eens, maar meestal vertelt men er niet bij hoe je dat dan doet. En wat valt er te ontspannen als je net ruzie met je partner hebt gehad, de badcelkraan lekt, je baas meer inspanning van je verwacht om het jaarlijkse ‘target’ te halen en je (klein)kind juist op dat moment geopereerd wordt aan zijn blinde darm.

Ontspannen is een kunst en die kunst meester worden vraagt aandacht en acceptatie. Daarom hierbij wat wegen die naar meer ontspanning kunnen leiden.

Ontspannen lukt niet

We kennen het allemaal wel: heb je eindelijk vakantie, een dag vrij, een dag zonder die altijd aanwezige kinderen, lukt het maar niet om te genieten. Hoe vaak is het schema van een vakantie van drie weken niet een week stressvol acclimatiseren en wennen aan het feit dat er niets hoeft, een week echt genieten en ontspannen en vervolgens weer een week stress opbouwen omdat ‘het normale leven’ weer begint.

Dat is niet echt een scenario om compleet tot rust te komen. Ook als je slechts hier en daar een dag vrij hebt of als ouders een keer een dag zonder die even geweldige als veeleisende kinderen bent, weet je je eigenlijk geen raad met de zee van niets moeten en niets hoeven die voor je ligt. De kans is groot dat je de hele dag zomaar voorbij laat gaan met wat onbelangrijke klusjes en wat lusteloos hangen bij een kop koffie of thee. En aan het einde van de dag blijf je zitten met dat onbevredigende gevoel dat je een heel etmaal vergooid hebt. Ook dat helpt niet om te ontspannen. 

Ontspannen is een taak geworden

Het probleem van een welverdiende vakantie of zo’n zeldzame vrije dag is dat het een opgelegd moment is om tot rust te komen. ‘Ik moet ontspannen’ vertel je jezelf. Dat wordt van je verwacht en dat verwacht je van jezelf. Met andere woorden: ontspannen is opeens een taak, een vorm van werk geworden. En dat is wat men zo mooi een ‘contradictio in terminis’, een tegenspraak in de gebruikte begrippen, noemt.

Ontspannen en taak of streven horen nu eenmaal niet bij elkaar. Ontspannen betekent dat er even niets hoeft, dat je je tijd zo in kunt vullen als jij wilt, gewoon om de batterij van het leven weer even op te laden. Natuurlijk mag daar best een doel achter zitten. Als jij ter ontspanning tien kilometer hard wilt lopen is het doel om die tien kilometer uit te lopen. Je maakt er alleen geen heilig moeten van. Wat ‘moeten’ geeft een dwang en dwang geeft stress.

Stressfactor

En stress is de hoofdoorzaak van de moeite die we vaak hebben om te ontspannen. Het dagelijks moeten, het dagelijks presteren, of dit nu tijdens een opleiding is, op het werk of als ouder van de dagelijks aanwezige kinderen, legt een druk op ons.

Vaak ongemerkt omdat we nu eenmaal in de cadans van het presteren en het altijd maar ‘nuttig’ bezig zijn zitten. En als je het wel merkt is het vaak al te laat. Dan staan risico’s als overspannen, burn-out en erger al aan de deur te kloppen.

Ontstressen

De vraag die daarom vooraf gaat aan ‘hoe te ontspannen’ is: hoe kan ik de stress van het dagelijks leven vol opdrachten, zowel beroepsmatige als sociale plichten, de enorme hausse aan informatie, de algehele toestand in de wereld tot een minimum beperken en elk moment van mij af laten glijden.

En in het verlengde daarvan: hoe kan ik het mijzelf gunnen om liefst elke dag een moment van echte ontspanning te beleven?

Ontspannen de dag door

Als je in staat bent om ontspannen de dag door te komen en je jezelf toestaat om die noodzakelijke momenten van rust ook echt te beleven, is het vervolgens veel gemakkelijker om een hele dag of een hele vakantie werkelijk van begin tot het einde ontspannen door te brengen.

Wat mij enorm geholpen heeft om de stress uit het leven van alledag te halen is een klein boekje vol wijsheden van de Tolteken geschreven door de Mexicaanse sjamaan Don Miguel Ruiz. Het boek, De vier inzichten, is nog altijd gewoon verkrijgbaar en biedt kort samengevat vier leefregels.

1. Wees onberispelijk in je woorden.
2. Neem niets persoonlijk
3. Veronderstel niets
4. Doe altijd je best

Koop vooral het boek om de achterliggende gedachten tot je door te laten dringen, maar deze vier principes haalden voor mij de angel uit veel beroepsmatige en sociale stress. Ik doe mijn best, zeg dingen die waar zijn en die ik waar kan maken, ik kan daarom allerhande frustratie-aantijgingen van anderen van mij af laten glijden en ik verzand niet in oeverloze ‘ja maar wat als’-gedachten.

Bovendien gun ik mijzelf al jarenlang aan het einde van de werkdag en voordat ik de keuken in ga een moment van ontstressen met een glas wijn of een glaasje huisgemaakt gemberbier, waterkefir of kombucha.

Een simpele oefening

En mocht de stress toch een keer de overhand krijgen, wat zelfs de beste wel eens gebeurt (ik geloof dat het Confucius was die ooit zei: ‘ik ben consequent in mijn inconsequentie’ en ‘ik ben verlicht tot ik het niet meer ben’ – relativeren is ook een goed gereedschap om tot ontspanning te komen…) is er altijd nog een aantal oefeningen waarmee je de stress weer de deur kan wijzen.

Een van de meest simpele en meest effectieve is wel de ultrakorte ademhalingsoefening waarmee zo’n beetje elke Tao-praktijk aanvangt: haal diep adem en trek tegelijkertijd je schouders op. Adem uit, laat je schouders als een blok vallen en zucht of roep iets van hèhè of poe-poe. Doe dit een paar keer achter elkaar (vooral als je net de trein of bus hebt gemist, een stevige discussie met je werkgever hebt gehad of een aanvaring met je kind) en voel de spanning van je afglijden. 

Meer oefeningen

Natuurlijk is even een paar keer hèhè roepen als je al jaren in de stress van het dagelijks leven zit niet genoeg om een ontspanningsroutine op te bouwen en jezelf de ruimte te gunnen om meer te ontspannen.

Daarom is het van groot belang om van ontspanning een noodzaak te maken. Dat klinkt misschien als een taak, en derhalve als een tegenspraak, maar het is makkelijker om jezelf een heel weekend bingewatchen te gunnen als je doordrongen bent van het belang van het opladen van je eigen levensmotor.

De beste ideeën en de diepste inzichten komen doorgaans op momenten van totale ontspanning. En ontspannen kun je echt leren. Begin of eindig de dag bijvoorbeeld met een ademhalingsoefening die wat verder gaat dan het hè-hè-moment.

Zet je wekker vijf minuten eerder, stel een timer in op vijf minuten en lig languit op je bed terwijl je je concentreert op je ademhaling. Haal rustig door je neus adem en ontspan bij iedere uitademing een lichaamsdeel. Werk alles af van hoofd tot voeten en voel heel bewust je lichaam zwaarder worden. Blijf als je alle lichaamsdelen hebt afgewerkt even liggen tot de timer af gaat.

Concentreer je zo gauw er allerhande gedachten, taken en boodschappenlijstjes door je hoofd schieten weer op je ademhaling. Doe dit ’s ochtends en ’s avonds en het scheelt al een slok op een borrel in het stressniveau.

Wie schrijft ontspant

Een andere oefening die je tot dagelijkse routine kunt maken is elke dag even, al is het maar vijf minuten, gaan zitten om alles van je af te schrijven wat je die dag als stressvol hebt ervaren. Niemand hoeft het te lezen, dus schrijf vrijuit.

Door zaken op papier te zetten, orden je gedachten en wordt je hoofd leger, een voorwaarde voor een leven vol ontspanning. En het is niet voor niets dat het bijhouden van dagboeken, het dagelijks maken van lijstjes wat je die dag vervelend vond en waar je die dag dankbaar voor bent alom gepropageerd wordt.

Het is in het begin misschien wat onwennig – stel dat iemand anders leest dat ik mij erger aan de buurvrouw die altijd met gedraaide bh-bandjes rondloopt, om maar iets simpels en onbelangrijks te noemen – maar houd vol. Op een gegeven moment ga je het zo fijn vinden dat je niet meer anders wilt.

Voorbereiden op vrije tijd

Ook jezelf bewust elke dag een moment van ontspanning toestaan, al is het maar een kwartiertje met volle aandacht luisteren naar je favoriete muziek, helpt om jezelf aan te leren en te overtuigen dat die boog niet altijd gespannen kan zijn en dat lichaam en geest tijd nodig hebben om te ontstressen en op te laden.

En als je er van overtuigd bent dat ontspannen werkelijk een existentiële noodzaak is, komt de weg vrij naar langere momenten van ontspanning die je in kunt vullen met activiteiten die je werkelijk ontspannen en energie geven.

Het is niet voor niets dat de arbeidersbeweging in de twintigste eeuw voortdurend streefde naar een afgebakende werkweek met daadwerkelijk twee dagen rust. Wat dat aangaat is de invoering van de vrije zaterdag in Nederland op 23 december 1960 werkelijk een mijlpaal en een wettelijke erkenning van het feit dat ontspanning belangrijk is voor het welzijn en uiteindelijk zowel de productiviteit als het levensgeluk bevordert.

Wat te doen met vrije tijd

Wel was het ruim zestig jaar geleden meteen al de vraag hoe al die vrije tijd in te vullen. Dat is weer een heel ander verhaal waar het artikel ‘Ontspannende activiteiten’ ongetwijfeld bij helpt.

Van belang is vooral dat het goed is wat je doet op de vrije momenten, dagen, weken. Ook en misschien wel vooral als je het gevoel hebt dat je tijd zomaar voorbij vliegt en je de hele dag loopt te lanterfanten. Want een dag waarop niets hoeft, waarop je de hele dag van koffie naar lunch naar middagthee naar diner glijdt en tussendoor voor je uit staart, wat in de tuin rommelt, plotseling bezig bent de komkommer in te leggen die anders te lang blijft liggen of gewoon je boekenkast langsgaat en je verheugt op het moment dat je al die boeken gaat lezen die je nog niet gelezen hebt, is misschien wel meer ontspannend dan een uitje plannen waarop alles toch weer perfect moet gaan om er een fijn gevoel aan over te houden.

Tot slot

Wat je ook doet, hoe je je tijd ook invult, zorg dat je van ontspanning een halszaak maakt. Het hoort bij het leven, bij het ritme van dag en nacht, eb en vloed, de seizoenen en wat al niet. Overal is een afwisseling tussen activiteit en rust, tussen inspanning en de teugels laten vieren. Het is een natuurwet.

Maak daarom serieus werk (ook weer een tegenspraak, maar je moet ergens beginnen) van je eigen ontspanning en vindt vervolgens bezigheden, en nietsdoen is echt ook een zeer louterende bezigheid, die je daadwerkelijk die momenten van ultieme stressloosheid geven.

Veel succes.